TÜRKİYE-AB MALİ İŞBİRLİĞİ KATILIM ÖNCESİ MALİ YARDIM ARACI (IPA) KAPSAMINDAKİ ENERJİ SEKTÖRÜ PROGRAMLARINA İLİŞKİN BİLGİ NOTU
1 . IPA I (2007-2013) ve IPA II (2014-2020) DÖNEMLERİ
Türkiye, AB üyelik başvurusu sürecinde AB müktesebatı ve uygulamalarıyla uyum sağlamak ve üyeliğe hazır olmak üzere AB ile mali işbirliği içindedir. Bu çerçevede, Bakanlığımız bünyesindeki IPA Birimi tarafından IPA kapsamında 2007 yılından bu yana enerji sektöründe toplam yaklaşık 106 milyon Avro tutarında teknik yardım ve pilot ekipman alımı projeleri programlanmıştır.
IPA’nın 2007-2013 arasındaki ilk döneminde Şekil-1’de gösterildiği üzere, Dünya Bankası ve Avrupa İmar ve Yatırım Bankası (EBRD) ile ortak yönetim halinde Bakanlığımızın enerji modelleme, tahmin ve yönetim kapasitesinin güçlendirilmesi, elektrik ve doğalgaz piyasalarında mevzuat uyumu, yenilenebilir enerji ve enerji verimliliğinde düzenleyici çerçeve ve finansman mekanizmalarının tayini, küçük ve orta ölçekli sürdürülebilirlik projelerinin finansmana erişiminin kolaylaştırılması, nükleer güvenlik, enerji üretim santralleri ile elektrik ve doğalgaz şebekelerinde verimliliğin ve güvenliğin arttırılması çalışmaları yürütülmüştür.
2014-2020 yıllarını kapsayan IPA II döneminde ise Şekil-2 ve 3’ten anlaşılacağı üzere, belediyeler, Bakanlığımız ilgili kuruluşları ve üniversiteler için yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği desteği, pilot güneş enerjisi ve hidroelektrik uygulamaları, verimli su pompaları ve elektrikli otobüs projeleri, doğalgaz iletim şebekesi için verimli ekipmanlar, bilgi teknolojileri ve SCADA sistemleri desteği, deniz üstü rüzgar alanında saha geliştirme ve ölçüm çalışmaları, Bakanlığımız enerji verimliliği modelleme kapasitesinin güçlendirilmesi gibi birçok farklı alt sektörde teknik yardım ve pilot ekipman alımı projeleri programlanmıştır.
2. IPA III (2021-2027) DÖNEMİ: STRATEJİK KONSEPT VE ENERJİ DİYALOĞU ÇALIŞMALARI
2021-2027 yıllarını kapsayan IPA III Döneminde enerji sektörüne verilecek destekler “3. Pencere: Yeşil Gündem ve Sürdürülebilir Bağlantılılık” altındaki çevre, iklim değişikliği, ulaştırma, dijital ekonomi/toplum ve enerji sektörlerini içeren Tematik Pencereler kapsamında kurgulanmıştır. IPA III dönemi toplam bütçesi (14,5 milyar Avro) tematik pencereler bazında oransal olarak dağıtılmış olup Enerji sektörünün de yer aldığı 3. Pencereye bütçenin %30’u (4,35 milyar Avro) tahsis edilecektir. Yeni dönemde ülkeler özelinde tahsisat yapılmayacak, tematik pencereler üzerinden yıllık ve çok yıllı programlar desteklenecektir. Diğer bir deyişle, ülkelerdeki kurumlar proje tekliflerine hibe alabilmek için birçok sektörü yatay kesen ilgili tematik pencere altında hem birbirleri ile hem de diğer ülkelerdeki kurumlarla rekabet edeceklerdir.
Bakanlığımız, IPA III Döneminde AB ile mevzuat ve teknik uygulama uyumunun ötesine geçmeyi ve enerji sektöründe dönüştürücü bir etkinin sağlanması için kamu, özel ve sivil toplum sektörlerini yatay kesen, teknolojinin yerlileştirildiği, inovasyonun önceliklendirildiği, sürdürülebilir-verimli-akıllı altyapıların hedeflendiği, dijitalleşmenin hızlandırıldığı bir stratejik çerçeve çizmeyi amaçlamaktadır. Tüm bunların ışığında Bakanlığımız tarafından AB ve uluslararası kuruluşlar ile mali işbirliklerinde kullanılmak üzere stratejik ve teknik öncelikler, müdahale araçları ve paydaşları içeren bir Stratejik Konsept çalışması gerçekleştirilmiştir.
Bu çerçevede, Stratejik Konsept kapsamında 3 Stratejik Öncelik, 2 Teknik Öncelik, 3 Müdahale Aracı ve 3 Hedef Paydaş Grubu bulunmakta olup Şekil 4’te özetlenmektedir.
Stratejik Konsept, 2019 yılı son çeyreği itibarıyla küresel eğilimler, sektörel ihtiyaçlar, tehditler ve fırsatlar ile bunların yerele etkisi ve yereldeki karşılıkları dikkate alınarak uluslararası kuruluşların raporları, küresel aktörlerin hedef ve politikaları ve uzman görüşleri analiz edilerek ulusal öncelikler ve kurumsal tecrübe ile harmanlanmış olup Şubat 2020’de oluşturulmuştur.
Diğer taraftan, enerji ekosisteminde teknolojik dönüşümü tetikleyecek startup girişimleri ile teknoloji geliştirme projelerini yürüten araştırma merkezlerinin bir envanterinin oluşturulması çalışması yapılmıştır. Envanterde yer alan katılımcılarla ve TENMAK ile anketler paylaşılarak sektöre ilişkin ihtiyaç, talep ve önerileri toplanmıştır. Toplanan görüş ve talepler “Enerji Sektöründe Dijitalleşme ve Teknoloji Geliştirme Alanında Türkiye’de Startup ve Araştırma Merkezlerinin Mevcut Durumu, İhtiyaçları ve Politika Önerileri Raporu” altında analiz edilerek yol haritası oluşturulmuştur.
Öte yandan, Bakanlığımız merkez birimleri ile bağlı, ilgili ve ilişkili kurum ve kuruluşlarından Politika Tayin Eden ve Düzenleyici nitelikte olanlar ile Enerji Piyasası Katılımcıları olanlar teknoloji geliştirme döngüsü (TGD) faaliyetlerine ülke ölçeğinde öncülük yapılması ve önceliklerin belirlenmesi açısından önem arz etmektedir. Bu açıdan, bu hedef gruplarda yer alan ve Bakanlığımız bünyesinde bulunan EİGM, EVÇED, EPDK, EPİAŞ, EÜAŞ, BOTAŞ ve TEİAŞ ile Enerji Diyaloğu çerçevesinde anket çalışması yürütülmüştür. Seçilen paydaşların görev ve faaliyet alanları dikkate alındığında başta enerji arz güvenliği, yenilenebilir enerji, enerji verimliliği, yeni teknolojiler, iklim değişikliği, elektrik ve doğalgaz piyasaları, enerji borsası, elektrik ve doğalgaz iletim şebekeleri ve elektrik üretimi olmak üzere TGD’nin önem arz ettiği birçok alanda çalışan kurum ve kuruluşların görüş ve önerileri toplanmıştır. Neticede, “Enerji Sektöründe Dijitalleşme ve Teknoloji Geliştirme Alanında Politika Tayin Edici ve Düzenleyici Kurumlar ile Piyasa Katılımcılarının Mevcut Durumu, İhtiyaçları ve Politika Önerileri Raporu” hazırlanmıştır.
Güncelleme Tarihi: 07.09.2022