Bor

Doğada serbest halde bulunmayan bor elementi farklı elementle minerallerle bileşik halde meydana çıkar. Ülkemizde yaygın olan bor mineralleri tinkal, kolemanit ve üleksittir. Sektörel bazda farklı alanlarda kullanılan bor mineralleri cam sektöründe yaygın olarak kullanılır. Bor oksit, camın akışkanlığını artırır, yüzey sertliğini ve dayanıklılığını iyileştirir. Aynı zamanda seramik sanayiinde de sır ve fritlerde kullanılır.

Bor, çimento üretiminde kolemanit olarak kullanılır ve çimento özelliklerini iyileştirir.

Bor bileşenleri, demir dışı metal sanayisinde koruyucu cüruf oluşturucu ve eritmeyi hızlandırıcı madde olarak kullanılır. Bor karbür, askeri amaçlı uygulamalarda, zırh malzemelerinde, aşınmaya dayanıklı makine parçalarının üretiminde ve nükleer uygulamalarda nötron tutucu olarak kullanılır. Ayrıca kaya gazı sektöründe de kullanılmaya başlamıştır. 

Boron markasıyla temizlik ürünleri geliştirilmiştir. Boron temizlik ürünleri, anti-fungal ve anti-bakteriyel özelliklere sahiptir. Ayrıca, Covid-19 ile mücadele kapsamında BOREL el dezenfektanı da üretilmiştir.

Türkiye, ABD, Arjantin, Rusya, Kazakistan, Çin, Bolivya, Peru ve Şili gibi ülkelerde ekonomik boyutta bor yatakları bulunmaktadır. Türkiye, dünya bor rezervlerinin %73'üne sahip olup rafine ve tüvenan bor üretiminde lider konumdadır.

Dünya bor üretim kapasitesi 5,7 milyon ton olarak tahmin edilmektedir. Türkiye'nin en büyük üretici olduğu görülmektedir, ardından ABD, Rusya, Şili, Çin, Peru, Arjantin, Bolivya ve Almanya gibi ülkeler gelmektedir.

Dünya bor tüketimlerinin yaklaşık %84’ü cam, seramik, tarım ve deterjan-temizlik sanayii dallarında değerlendirilmektedir.

Türkiye'de bor madenlerinin üretimi, işletilmesi ve pazarlanması, Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü'ne (Eti Maden) tevdi edilmiştir. Eti Maden, Türkiye'nin çeşitli bölgelerinde bulunan bor yataklarında faaliyet göstermektedir. Eti Maden'in bünyesinde bulunan dört İşletme Müdürlüğü (Kırka Bor İşletme Müdürlüğü, Emet Bor İşletme Müdürlüğü, Bandırma Bor ve Asit Fabrikaları İşletme Müdürlüğü, Bigadiç Bor İşletme Müdürlüğü), rafine bor ürünleri üretmektedir.

Kırka Bor İşletme Müdürlüğü, Eskişehir'de bulunan Kırka-Sarıkaya formasyonundan tinkal üretimi yapmaktadır. Kırka-Sarıkaya formasyonu, dünya tinkal rezervlerinin yaklaşık %20'sini ve Türkiye'deki bor rezervlerinin %25'ini oluşturmaktadır. Kırka Bor İşletme Müdürlüğü yıllık olarak yaklaşık 3 milyon ton tinkal üretmektedir. Bu tinkal, Kırka Bor İşletme Müdürlüğü'nde boraks pentahidrat, boraks dekahidrat, susuz boraks, kalsine tinkal ve Etimatik adlı borlu temizlik ürününe dönüştürülerek kullanıma hazır hale getirilmektedir.

Emet Bor İşletme Müdürlüğü ise Kütahya'da bulunan Hisarcık-Espey formasyonundan kolemanit cevheri üretmektedir. Hisarcık-Espey formasyonu, dünya kolemanit rezervlerinin yaklaşık %40'ını ve Türkiye'deki rezervlerinin %55'ini oluşturmaktadır. Emet Bor İşletme Müdürlüğü, açık ocaklardan çıkarılan kolemanit cevherini konstantratörlere besleyerek fiziksel zenginleştirme işlemi yapmaktadır. Üretilen konsantre kolemanit, değirmenlerde istenilen boyutlarda öğütülerek öğütülmüş ürün haline getirilmektedir.

Bandırma Bor ve Asit Fabrikaları İşletme Müdürlüğü ile Bigadiç Bor İşletme Müdürlüğü, diğer işletmelerin uhdesinde bulunan sahalardan çıkarılan tinkal ve kolemaniti işlemektedir. Bu işletmelerde tinkal ve kolemanit, borik asit, Etibor-48, boraks dekahidrat/boraks pentahidrat, öğütülmüş kolemanit, susuz boraks, Etidot-67, çinko borat ürünleri elde edilir.

Bor karbür üretim tesisinin açılışı yapılmakla beraber, yine ara-uç ürün yetiştirme gayesiyle ferrobor üretim tesisi de kurulum aşamasına geçmiştir. 

Ayrıca, Dünyada ve Türkiye`de bor ürün ve teknolojilerinin geniş bir şekilde kullanımını, yeni bor ürünlerinin üretimini ve geliştirilmesini teminen değişik alanlarda kullanıcıların araştırmaları için gerekli bilimsel ortamı sağlamak, bor ve ürünlerini kullanan ve/veya bu alanda araştırma yapan kamu ve özel hukuk tüzel kişileri ile işbirliği yaparak bilimsel araştırmaları yapmak, yaptırmak, koordine etmek ve bu araştırmalara katkı sağlamak amacıyla kurulan Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü 28/03/2020 tarihli ve 31082 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 57 sayılı Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile faaliyetlerini TENMAK çatısı altında TENMAK BOREN olarak yerine getirmeye devam etmektedir.

TENMAK BOREN bor ürün ve teknolojilerinin araştırılması, geliştirilmesi ve kullanım alanlarının yaygınlaştırılması amacıyla program ve projeler yürütmekte, bor ile ilgili bilimsel yayınlar yapmakta ve etkinlikler düzenlemektedir. Sahip olunan bilgi birikimi, deneyim ve prosesin paylaşılması suretiyle üniversite-kamu-özel sektör iş birliği ve koordinasyonunda bor ile ilgili bilginin üretildiği, tekniğin ve tecrübenin geliştirildiği ve sonuçta teknolojiye dönüştürüldüğü TENMAK BOREN'de çalışmalara multidisipliner bir yaklaşımla devam edilmektedir.

Bor ihracatı yaptığımız ülkeler arasında Çin, ABD, Rusya ve Hindistan yer almaktadır. 2022 yılında 2.4 milyon ton civarında bor ihracatı yapılmış ve 1.18 milyar $ kazanç elde edilmiştir.

Güncelleme Tarihi: 20.06.2023