Nikel

Nikel dünyada lateritik ve sülfitik iki tip maden yatağında bulunmaktadır. Bu yataklardan nikel kazanımı için farklı yöntemler gereklidir. Ülkemizde Manisa-Gördes, Uşak-Banaz, Bolu-Mudurnu- Akçaalan, Eskişehir-Mihalıççık-Yunus Emre'de bulunan nikel yataklar lateritik tipte yataklar olup Bitlis-Pancarlı, Bursa-Orhaneli, Sivas-Divriği ve Hatay-Dörtyol'da ise sülfitli yataklar bulunmaktadır. Nikel taşıdığı kimyasal ve fiziksel özellikleri nedeniyle kullanım alanı oldukça geniştir ve giderek artmaya devam etmektedir. Dünyada üretilen nikelin %70'i paslanmaz çelik üretiminde kullanılmaktadır. Uç ürün olarak inşaat, otomotiv, petrokimya, imalat, enerji ve yenilenebilir enerji, elektronik sektöründe kullanılan yüksek donanımlı bir materyaldir.

Şekil 1 Nikelin sektörlere göre kullanım alanları

Nikel, bir alaşım metalidir. Dünya Nikel Enstitüsüne göre; üretilen nikelin yaklaşık %66’sı paslanmaz çelik üretiminde olmak üzere, korozyona dirençli alaşımların yapımında kullanılmaktadır. Bakır, krom, alüminyum, kurşun, kobalt, gümüş ve altın ile yapılan alaşımları mevcuttur. Nikel, çok yüksek ve çok düşük ısılarda gösterdiği dayanıklılık nedeniyle, motor parçalarının (gaz türbinleri, jet motorları vb.) yapımında kullanılır. Günümüzde nikel; ulaştırma, havacılık, denizcilik ve inşaat sektörlerinde, mimari uygulamalar, tıbbi cihazlar ve madeni para yapımı gibi yaklaşık 300 bin çeşit üründe kullanılmaktadır.

Dünya metal nikel rezervinin toplamı 100 milyon tondur. Bunun yaklaşık %40’ı sülfürlü yataklarda, %60’ı lateritik yataklarda bulunur. Bilinen en önemli nikel yatakları; Avustralya, Brezilya, Rusya ve Yeni Kaledonya, Küba, Filipinler ve Endonezya’da bulunmaktadır (USGS,2023);  (World Mining Data, 2020).

Amerikan Jeoloji Araştırmaları Kurumunun (USGS, Mineral Commodity Summaries, 2023) raporunda yer alan 2023 yılı verilerine göre; ilk sıralarda yer alan ülkelerden, Endonezya’da 21 milyon ton Avustralya’da 21 milyon ton, Brezilya’da 16 milyon ton, Rusya’da 7,5 milyon ton ve Yeni Kaledonya’da 7,1 milyon ton metal nikel rezervi mevcuttur (USGS,2023).

Son yıllardaki dünya nikel üretimlerine bakıldığında üretimin sürekli artış gösterdiği görülmektedir. 

Dünyada toplam nikel üretimi 2022 yılında 3,3 milyon tondur.

Şekil 2 Yıllık dünya nikel üretimi

Amerikan Jeoloji Araştırmaları Kurumunun (USGS, Mineral Commodity Summaries) 2023 yılı raporunda yer alan, 2022 yılının verilerine göre lider nikel üreticisi olan Endonezya’da 1.600.000 ton, Filipinler’de 330.000 ton, ve Rusya’da 220.000 ton nikel üretimi gerçekleşmiş, onları Yeni Kaledonya (190.000 ton), Avustralya (160.000 ton), Kanada (130.000 ton) Çin (110.000 ton) ve Brezilya (83.000 ton) takip etmiştir (USGS,2023).

Sanayi ve ekonomisi güçlü bir şekilde gelişen Çin, son yıllarda önemli bir nikel üreticisi ve tüketicisi haline gelmiştir.

Ekonomik ve işletilebilir olan nikel oluşumları Manisa-Çaldağ, Manisa-Gördes ve Eskişehir-Mihalıççık-Yunus Emre madenleridir. Diğer bölgelerdeki cevherler düşük tenörlü olduklarından işletilmeleri şu an için ekonomik olmamaktadır. Özellikle 2000’li yıllarla nikel fiyatlarının hızlı yükselişi ile başlayan özel sektör girişimleri, nikel madenciliğine hareketlenme getirmiştir.

Şekil 3 Son 10 yıl Türkiye Nikel üretimleri (MAPEG,2023)

2019 Ocak-Aralık ortalama nikel fiyatı 15.000 ABD$/ton altında kalmış olup 2020 yılında 10.000 ABD$/ton seviyesine kadar geri çekilmiştir. Covid-19 salgını sonrası emtia fiyatlarında yaşanan yükselişe paralel olarak 2021-2023 yıllarında artarak 25.000 ABD$/ton seviyelerinin üzerine çıkmıştır (London Metal Exchange,2023).

Şekil 4 Nikel fiyat tarihçesi

Artan elektrik kullanımı ve elektrikli araçlara talebin artması çerçevesinde nikelin önemli bir metal olarak devam edeceği düşünülebilmektedir. Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri kritik hammaddeler çalışmalarına bakıldığında bu öngörü daha da güçlenmektedir. 

Güncelleme Tarihi: 19.06.2023