Kömür

Kömürleşme; bitkilerin alterasyonu sürecidir. Turba, linyit, alt bitümlü kömür, bitümlü kömür (taşkömürü), antrasit ve grafit birbirlerine dönüşerek oluşur.

Kömür; elektrik üretiminde, ısınmada, demir-çelik ve çimento sanayi ile sanayinin diğer alanlarında kullanılmaktadır.

Kömür, 2023 yılında, dünya birincil enerji tüketiminde %26,5’lik payla petrolden sonra ikinci sırada yer almıştır. Dünya elektrik üretiminde ise %35,1’lik payla ilk sırada yer almıştır.

The Energy Institute 2024 verilerine göre, 2020 yılı sonu itibarıyla dünya üzerinde toplam görünür antrasit ve bitümlü kömürler ile alt bitümlü kömürler ve linyit rezervleri 1,07 trilyon ton olup bu rezerv toplamının 753,6 milyar tonu (%70) antrasit ve bitümlü kömür (taşkömürü), 320,5 milyar tonu (%30) ise alt bitümlü kömürler ve linyittir.

Şekil 1. Dünya Kömür Rezervlerinin Kömür Kategorilerine Göre Dağılımı

Dünya antrasit ve bitümlü kömür rezervlerinin en büyük kısmı %29,1’lik payla (218,94 milyar ton) ABD’de yer almaktadır. ABD’yi; %17,9 payla Çin (135,07 milyar ton), %14,1’le Hindistan (105,98 milyar ton), %9,8’le Avustralya (73,72 milyar ton), %9,5’le Rusya (71,72 milyar ton) izlemektedir. Dünya alt bitümlü kömür ve linyit rezervlerinin ise en büyük kısmı %28,2’lik payla (90,45 milyar ton) Rusya Federasyonu’nda bulunmaktadır. Rusya’yı; %23,9’la Avustralya (76,51 milyar ton), %11,2’yle Almanya (35,90 milyar ton), %9,4’le ABD (30,00 milyar ton), %3,7’yle Endonezya (11,73 milyar ton) ve %3,4’le (10,98 milyar ton) Türkiye izlemektedir.

Şekil 2. Dünya Kömür Rezervlerinde Ülkelerin Payları

Ülkemizin 20,53 milyar ton linyit ve asfaltit (%93,3) ile 1,52 milyar ton taş kömürüyle (%6,7) birlikte toplam kömür kaynağı yaklaşık 22,0 milyar ton’dur. Taş kömürlerimizin alt ısıl değeri 6.200 - 7.250 kcal/kg arasında değişmektedir. Linyit kaynağımızın ısıl değerleri 1.000 kcal/kg ile 4.200 kcal/kg arasında değişkenlik göstermekle birlikte yaklaşık %79’unun alt ısıl değeri 2.500 kcal/kg’nin altındadır.

Şekil 3. Ülkemiz Kömür Kaynaklarının Dağılımı

The Energy Institute 2024 verilerine göre, dünyada 2023 yılında toplam 9,1 milyar ton kömür üretimi gerçekleştirilerek tüm zamanların üretim rekoru kırılmıştır. Çin, 4,7 milyar ton (%51,8) üretimle ilk sırada yer almıştır. 

Şekil 4. 2023 Yılı Dünya Kömür Üretiminde Başlıca Ülkeler

Şekil 5. Yıllar İtibarıyla Dünya Kömür Üretimleri

Enerdata 2024 verilerine göre, dünyada 2023 yılında toplam 8,77 milyar ton kömür tüketimi gerçekleştirilerek tüm zamanların tüketim rekoru kırılmıştır Çin, 4,99 milyar ton (%57) tüketimle ilk sırada yer almıştır. 

Şekil 6. 2023 Yılı Dünya Kömür Tüketiminde Başlıca Ülkeler

Şekil 7. 1990-2023 Arası Dünya Kömür Tüketimleri

Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü verilerine göre, 2023 yılında Türkiye’de toplam tüvenan kömür üretimi; 80,5 milyon ton linyit, 1,3 milyon ton asfaltit, 1,4 milyon ton taş kömürü olmak üzere toplam 83,2 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 

Şekil 8. Yıllar İtibarıyla Ülkemiz Linyit Üretimleri

Şekil 9. Yıllar İtibarıyla Ülkemiz Asfaltit Üretimleri

Şekil 10. Yıllar İtibarıyla Ülkemiz Taş Kömürü Üretimleri

Ülkemizde, 2023 yılında 100,3 milyon ton kömür (38,9 milyon ton taşkömürü + 56,6 milyon ton linyit ve asfaltit + 4,8 milyon ton taşkömürü koku) tüketilmiştir. Taş kömürü ile linyit ve asfaltit tüketimlerinde en büyük pay, sırasıyla %63,7 ve %81,3’lük oranlarla termik santrallerin olmuştur.

Şekil 11. Ülkemiz Kömür Tüketiminin Sektörlere Göre Tüketim Dağılımı, 2023

Ülkemizin 2019-2023 yılları arası ortalama kömür (taş kömürü, taş kömürü koku, linyit ve asfaltit) tüketimi yaklaşık 113 milyon ton olmuştur.

Şekil 12. Yıllar İtibarıyla Ülkemiz Kömür Tüketim Miktarları

Ülkemizde 2023 yılında, yerli kömüre dayalı (linyit+asfaltit+taş kömürü) santrallerden 46.168.574,60 MWh, ithal kömüre dayalı santrallerden ise 72.123.040,56 MWh olmak üzere kömüre dayalı santrallerden toplam 118.291.615,16 MWh elektrik üretilmiştir. 2023 yılında kömüre dayalı santrallerden üretilen elektriğin toplam elektrik üretimi içindeki payı %36,42 olurken, yerli kömürün (linyit+ taş kömürü+asfaltit) payı ise %14,21 olmuştur.

Şekil 13. Elektrik Üretimi İçinde Kaynakların Payı, 2023

2024 aralık itibarıyla ülkemizde; 1 adet asfaltit, 48 adet linyit, 4 adet taş kömürü ve 16 adet ithal kömürle çalışan olmak üzere toplam 69 adet kömürle çalışan elektrik üretim santrali bulunmaktadır.

2024 aralık itibarıyla, ülkemizin kömüre dayalı santral kurulu gücü toplam kurulu gücün %19,0’una karşılık gelmektedir. Yerli kömüre dayalı kurulu gücün toplam kurulu güce oranı ise %9,9’dur.

Şekil 14. 2024 Aralık İtibarıyla Ülkemizin Kömüre Dayalı Santral Kurulu Gücü 

Güncelleme Tarihi: 26.12.2024